Gamelan – muzyczne serce Archipelagu

W etnomuzykologii Azję Południowo-Wschodnią określa się często jako region „kultury gongów”. Tradycyjne zespoły wykorzystujące zestawy tych instrumentów, którym często przypisuje się właściwości magiczne i które występują najczęściej w towarzystwie innych instrumentów perkusyjnych, spotykane są na obszarze rozciągającym się od Mjanmy aż po Moluki. Największe orkiestry tego typu występują na wyspach zachodniej Indonezji – przede wszystkim na Jawie, Bali, Madurze (ale też w niektórych regionach Sumatry oraz na Lomboku i Kalimantanie w środkowej części archipelagu), gdzie znane są pod nazwą gamelan. Termin ten pochodzi od jawajskiego słowa gamel oznaczającego pałkę lub młotek do gry, co sugeruje perkusyjny charakter muzyki przez nie wykonywanej, określanej mianem karawitan. Trzon instrumentarium gamelanu obok gongów tworzą metalofony szatbkowe. Oprócz nich w składzie tego typu zespołów znajdują się również ksylofony, bębny oraz pojedyncze instrumenty nieperkusyjne, np. smyczkowa lutnia rebab, cytra celempung czy bambusowy flet suling.

Współczesne wielkie orkiestry gamelanowe, a także wykonywana na nich – niezwykle wysublimowana i rządząca się ścisłymi regułami kompozycji – muzyka, są produktami bardzo długiej ewolucji. Przez ponad tysiąc lat swego rozwoju gamelan i karawitan stały się integralną częścią jawajskiej i indonezyjskiej kultury – zarówno w jej tradycyjnym, jak i współczesnym wydaniu.

Wszystkie fotografie są autorstwa Dawida Martina

Bibliografia:

Benjamin Brinner, Knowing Music, Making Music: Javanese Gamelan and the Theory of Musical Competence and Interaction, The University of Chicago Press, Chicago 1995.

Karawitan: source readings in Javanese gamelan and vocal music, red. Judith Becker i Alan H. Feinstein, The Center for South and Southeast Asian Studies, Ann Arbor 1984.

Jaap Kunst, Music in Java: Its History, Its Theory and Its Technique, Martinus Nijhoff, Den Haag 1973.

Dawid Martin, Gamelan; od obrzędu po pop-music, w: Ogród Sztuk Indonezji – Taman Seni Indonesia, red. Małgorzata Jarmułowicz, Verbinum, Gdańsk 2015.

Dawid Martin, Gamelan jako sacrum. Sztuka karawitanu w kulturze Jawy, w: Rytuał i transgresja w sztuce perkusyjnej, red. Leszek Lorent, Wydawnictwo Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina,  Warszawa 2017.

Richard Pickvance, A Gamelan Manual: A player’s guide to the central Javanese gamelan, Jaman Mas Books, London 2005.

Marzanna Popławska, Metody nauczania a przekaz tradycji na przykładzie klasycznej muzyki indonezyjskiej, praca magisterska, Warszawa 1998.

Marzanna Popławska, Performing Faith: Christian Music, Identity and Inculturation in Indonesia, Routledge, London 2020.

Henry Spiller, Gamelan: The Traditional Sounds of Indonesia, ABC-CLIO, Santa Barbara 2004.

Sumarsam, Gamelan: Cultural Interaction and Musical Development in Central Java, The University of Chicago Press, Chicago, 1995.

Sumarsam, Introduction to Javanese Gamelan, Middletown, 1988.