Jak rozmawiać z roślinami?

Justyna Stasiowska

Audiopaper koncentruje się na pojęciu komunikacji, która stała się fundamentem tworzenia połączeń pomiędzy roślinami, ludźmi a technologią sonifikacji od lat 60. XX wieku. Słowo „komunikacja” nie stanowiło w sonifikacji niewinnej metafory, ale sposób myślenia o przesyłaniu sygnałów i informacji. Przywołuję historię sonifikacji zjawisk naturalnych, aby zapytać, czym jest słuchanie jako metoda naukowa, sposób badań, narzędzie obrony. Zajmę się tym, czy narzędzia, czyli wbijanie igły, doczepienie mikrofonu kontaktowego, to rodzaj ingerencji w „ciało” danego organizmu podobne do stetoskopu, czy rodzaj niszczącej ingerencji. Równocześnie audiopaper odwołuje się do naukowych źródeł myślenia o świadomości roślin, aby krytycznie odnieść się do form przejmowania badań oraz ich popularyzacji. Przywołuje również dzieła artystów, którzy w swojej relacji z roślinami nie narzucają im ludzkiego sposobu funkcjonowania i modelują swoje prace według pozaludzkiej czasowości.

Podziękowania dla Magdaleny Zamorskiej i Agaty Siniarskiej

Wykorzystane cytaty:

0:00

Micheal Marder: „Roślin nie należy pojmować jako kolejnego królestwa znanego w biologii, a tworzących go konkretnych osobników – jako zaledwie reprezentantów danego gatunku. One stanowią, jak pisałem kilkakrotnie, synekdochę tego, co nazywamy „naturą”, nie będąc świadomym, o czym dokładnie mówimy. Synekdocha to figura retoryczna, gdzie część wskazuje na całość, w której się ulokowała. Rośliny to część natury reprezentująca ją jako całość. To pojedynczy wszechświat! Nie wiem, co zostanie po antropocentryzmie, jeżeli uświadomisz sobie dogłębnie konsekwencje tego ruchu. Mam nadzieje, że niewiele, choć nie zajmuje mnie to.”

Oryg.: “Plants are not just another biological kingdom, and specific plants — not mere representatives of a given species. They are, as I have written on a few occasions, the synecdoche of what we automatically call ‘nature’ without realizing what we are talking about. Synecdoche is a rhetorical device, whereby a part stands in for the whole, in which it is ensconced. Plants are a part of nature that stands in for all of it. That is singular universality! I do not know what remains of anthropocentrism once you thoroughly contemplate the implications of this move. I hope not much, but that, in any event, is not my main preoccupation.”

~ Prudence Gibson, Interview with Micheal Marder, [w:] Prudence Gibson, Baylee Brits (red.), Covert Plants. Vegetal Consciousness and Agency in an Anthropocentric World, Santa Barbara 2018, s. 34.

11:16

„Podważa się tym samym kategoryzujący charakter dominującego europocentrycznego sensorium, gdzie dźwięk stał się łatwy do zapisania, kwantyfikowania, zachowania oraz rozpowszechniania poprzez środki techniczne, a jego oddziaływanie zostało osłabione przez media cyfrowe. Zamiast tego dźwięk i słuchanie uwikłane są energetycznie, percepcyjnie, cieleśnie i środowiskowo w sieci relacji danego miejsca i kultury poprzez praktykę łączenia ciał ludzkich z nieludzkimi z bytami.”

Oryg.: “It challenges the compartmentalization of the dominant euro-centric sensorium where sound has become something that can be easily quantified, recorded, reproduced, stored, and disseminated through technological means and attenuated by digital media practices. Sound and listening is instead situated energetically, perceptually, corporeally, and environmentally, enmeshed with place and culture through practices connecting human to non-human bodies and entities.”

~ Andrew Belletty, Ear to the Ground, [w:] Prudence Gibson, Baylee Brits (red.), Covert Plants. Vegetal Consciousness and Agency in an Anthropocentric World, Santa Barbara 2018, s. 50.

28:05

Prudence Gibson: „Są artyści, którzy w celu tworzenia dzieł sztuki podpinają rośliny do wszelkiego rodzaju czujników (światła, ciepła, gazu, cieczy). Te informacje mierzone przez czujniki następnie tworzą dźwięk lub uaktywniają drzewo w przestrzeni galeryjnej, powodując dynamiczną zmianę w najbliższym otoczeniu lub stymulując publiczność do uczestnictwa. Moje pytanie jest następujące: czy to nie problem – traktowanie roślin jako nieczułych podmiotów? Wbijanie igieł w pnie drzew lub podpinanie ich do liści i korzeni może spowodować uszkodzenie rośliny, a może nawet ból. Czy warto? Jakie są nasze moralne obowiązki jako artystów i pisarzy, by okazywać szacunek wobec roślinności?”

Micheal Marder: „Przecież wykonanie tego rodzaju działań na żywym króliku lub psie wywołałoby ogromne publiczne oburzenie – przymocowanie elektrod do głowy, aby zmierzyć fale mózgowe lub do serca, aby zarejestrować jego rytm. To, że wydaje się w porządku poddawać rośliny takiemu projektowi, jest oznaką niewystarczającej zmiany w naszym sposobie ich konceptualizacji, ponieważ postrzega się je jako niewrażliwe istoty lub „nieczujące podmioty”. To zdecydowanie problem etyczny. Ale widzę tu też problem epistemologiczny. Techniki, które opisujesz, opierają się na wierze w możliwość bezpośredniej translacji na poziomie globalnym i uniwersalnym. Wszystko może uzyskać sens, tylko dlatego, że warunkujemy to i przekładamy na naszą modłę poprzez manipulację technologią stworzoną przez nas. Czujniki przymocowane do liści, pni i korzeni na pewno coś rejestrują, ale w trakcie procesu przekazu, to co zanika, to sposób odczuwania samych roślin. Możemy zachwycać się sobą, bo uzyskaliśmy „informacje”, ale w momencie wytworzenia z przekazu informacji – roślina już zniknęła. W pewnym sensie jest to ogólny paradoks nowoczesnego tworzenia sensu, w którym, w przeciwieństwie do ekspresji, znaczące jest ab initio oderwane od znaczonego. Artyści mogą albo odtwarzać ten frustrujący zapis całkowitej straty, udając, że istnieje bezpośredniość przekazu, albo wyobrażać sobie sposoby patrzenia, słuchania, bycia i myślenia z roślinami w inny sposób.”

Oryg.: PG: “There are artists who hook up plants to all kinds of sensors (light, thermal, gas, liquid) in order to create artworks. The information measured by the sensors, for example, is then used to create sound or mobilise a tree in a gallery space or effect a dynamic change in the immediate environment or to stimulate audience participation. My question is whether there is a problem here, in treating plants as non-feeling subjects? Sticking probes into tree trunks or affixed onto leaves and roots can cause damage to the plants, perhaps even pain. Is it worth it? What are our moral obligations, as artists and writers, to show vegetal respect?”

MM: “Well, obviously, there would be a huge public outcry if this sort of art was performed on a live rabbit or a dog, with electrodes attached to its head, measuring brain waves, or to the heart, registering cardiac rhythms. That it seems okay to subject plants to such a project is a sign of the insufficient change in our received ideas that view them as insensitive beings or ‘non-feeling subjects’ as you say. That is definitely an ethical problem. But I also see an epistemological problem here. The techniques you describe are predicated on a belief in the possibility of a global and universal translation. Everything can become meaningful only on our terms expres and on our ground thanks to certain technological manipulations. The sensors attached to leaves, trunks, and roots definitely sense something, but, in the process, what vanishes is the sensing of the plants themselves. We can pat ourselves on our backs for deriving such ‘information’ from them, but as soon as it has become nothing but information, the plant has already disappeared. In a way, this is the general paradox of modern signification, where, unlike in expression, the signifier is ab initio detached from the signified. Artists can either keep replaying this frustrating record of total loss, masquerading as total transparency, or they can imagine ways to see, listen to, be, and think with plants otherwise.”

Wykorzystane materiały dźwiękowe

Nagranie trzęsienia ziemi w Honsu 11 marca 2011 roku sporządzone przez naukowców NOAA Vents Program at Pacific Marine Environmental Laboratory and Oregon State University. www.youtube.com/watch?v=4rWDrZIucAQ.

Fragment filmu Secret Life of Plants (1978 Walon Green) https://www.youtube.com/watch?v=XO_zOcPG6SA.

Nagranie instalacji stworzonej specjalnie na potrzeby filmu Secret Life of Plants przez Johna Liftona, Toma Zahuraneca, Jima Wisemana i Richarda Lowenberga, która wykorzystała bezprzewodowe monitorowanie sygnału roślin oraz aktywności mózgu (EEG) i mięśni (EMG) performerów. Materiału nigdy nie wykorzystano w filmie. www.youtube.com/watch?v=OR4ZNV3hU7o.

Fragment brzmień instalacji Switched-On Plants stworzonej w 2012 roku przez grupę Data Garden dla Muzeum Sztuki Współczesnej w Filadelfii. https://soundcloud.com/datagarden/data-garden-quartet-intro.

Bibliografia

Barad Karen, Meeting the Universe Halfway: Quantum Physics and the Entanglement of Matter and Meaning, Duke University Press, Durham/Londyn 2007.

Bio-Sensing Art in the 1970s. Data Garden interviews bio-art pioneer Richard Lowenberg, Richard Lowe berg w rozmowie z Alexem Tysonem, https://www.datagarden.org/post/richard-lowenberg-interview, dostęp 13.04.2020.

Bucknell Alice, Cross-Species Communication and Bio-Sensing Art of the 1970s and 80s: A Conversation with Richard Lowenberg, https://flash—art.com/2019/10/cross-species-communication-and-bio-sensing-art-of-the-1970s-and-80s-a-conversation-with-richard-lowenberg/, dostęp 13.04.2020.

Castro Teresa. 1970 Plant Crazie, „antennae THE JOURNAL OF NATURE IN VISUAL CULTURE”, nr 52, 2020, s. 178–189,

Covert Plants. Vegetal Consciousness and Agency in an Anthropocentric World, red. Gibson Prudence, Brits Baylee, Brainstorm Books, Santa Barbara 2018.

Helmreich Stefan, Sounding the Limits of Life: Essays in the Anthropology of Biology and Beyond, Princeton University Press, Princeton/Oxford 2016.

Houle Karen, Animal, Vegetable, Mineral: Ethics as Extension or Becoming? The Case of Becoming-Plant, “Journal for Critical Animal Studies”, vol. IX, no. 1/2, 2011, s. 89–116.

Kahn Douglas, Earth Sound Earth Signal Energies and Earth Magnitude in the Arts, University of California Press, Berkeley/Los Angeles/Londyn 2013.

Patrão Carlo, Botanical Rhythms: A Field Guide to Plant Music, „Sounding Out!Blog”, 2018, https://soundstudiesblog.com/2018/02/26/botanical-rhythms-a-field-guide-to-plant-music, dostęp 13.04.2020.

Plumwood Val , Nature in the Active Voice, „Australian Humanities Review”, nr 46, 2009, s. 113–129.

Roosth Sophia, Techniques of Listener. Sonocytology and Cellular Sound, referat wygłoszony 6 kwietnia 2013 r., https://www.youtube.com/watch?v=IH4rWmwZCKU, dostęp: 13.04.2020.

Sharp Honey , Performing plants, https://soundethnography.com/2011/12/14/performing-plants/, dostęp: 13.04.2020.

Stasiowska Justyna, Przedstawienie oraz antropomorfizacja w dyskursie naukowym na przykładzie projektu sonocytologii, „Audiosfera” nr 2, 2015, s. 85–96.

The Deep Listener. Jakob Kudsk Steensen, red. Boyes Alexander, Gad Amira, Jäger Eva, Netchaef Sophie i in., Londyn 2019.

Van Dooren Thom , Kirksey Eben, Münster Ursula , Multispecies Studies: Cultivating Arts of Attentiveness, „Environmental Humanities”, nr 8, 2016, s. 2–23.

Vollmar, Axel. Listening to the Cold War: The Nuclear Test Ban Negotiations, Seismology, and Psychoacoustics, 1958– 1963, „OSIRIS”, nr 28, 2013, s. 80–102.

Wolfe Cary, What is Posthumanism?, University of Minnesota Press, Minneapolis 2010.